OTHAR PART: 1 & 2

આઝાદીના 6 દસક બાદ આપણે ભારતને પ્રગતિના પંથે અગ્રેસર જોઈને રાજીપો અનુભવીએ છીએ અને સાથે-સાથે મનમાં એક વસવસો પણ ઊભરી આવે છે કે જો ઈ.સ. 1857નો બળવો સફળ રહ્યો હોત, તો અત્યારે ભારત ક્યાં પહોચ્યું હોત! આ વસવસાને અશ્વિનીજીએ ‘ઓથાર’ના પાત્રોમાં જીવંત કર્યો છે અને પ્રસ્તાવનામાં ડો. કાન્તિ રામીએ લખ્યું છે, “લોકો પોતાની યાતનાઓને જેટલી ઉત્કટતાથી યાદ રાખે છે, એથી વિશેષ એમને બીજું કશુંયે યાદ રહેતું નથી.” આપણામાં પણ ક્યાંક ને ક્યાંક એ વસવસો અને એ યાતનાઓના ઘાવ છુપાયેલાં જ છે. માટે જ જ્યારે તેને કોઇ પાત્રમાં સજીવન થતાં અનુભવી, ત્યારે અચાનક જ કથાનો નાયક સેજલસિંહ મને મારા મિત્ર જેવો લાગવા માંડ્યો. જોકે, આ ઇતિહાસના વર્ણનથી ભરપૂર પણ બગાસા ખવડાવતી નવલકથા નથી. ઇતિહાસ તો અહીં એક પશ્ચાદભૂમિકામાં જ છે અને વાર્તા તેના દ્વારા આગળ ધપતી નથી. ક્યાંક અને કવચિત ઇતિહાસનો ઉલ્લેખ થાય છે પણ એવી રીતે નહીં કે તે કથાના પ્રવાહને અવરોધે.

બળવાની નિષ્ફળતાનો ઓથાર, નાયક સેજલસિંહનો તેના પિતા વિષેના અજ્ઞાનનો ઓથાર તથા સેના અને ગ્રેઈસ વચ્ચેની વિકટ પસંદગીનો ઓથાર- એમ નવલકથામાં ઓથાર ત્રિસ્તરીય પરિમાણ ધરે છે અને શિર્ષકને સાર્થક કરે છે. આટલા વિશાળ ફ્લક પર આલેખાયેલી નવલકથામાં ‘મેટર’ અને ‘મેનર’ એમ બંને જગ્યાએ અશ્વિનીજીએ અચૂક નિશાન સાધ્યાં છે. આ ઉપરાંત ખાધું-પીધું ને રાજ કર્યું વાળો નહીં પણ એક વાસ્તવિક અંત આપવામાં પણ તેમણે કમાલ કરી છે. નવલકથાના છેલ્લાં પચાસેક પાનાં અતિ વેદનામય છે તેમ છતાં કથામાં ક્યાંય નાનકડું છિદ્ર પણ ન રહી જાય તેના માટે અશ્વિનીજીએ તેનો બખૂબી ઉપયોગ કર્યો છે.

Review By: